فرایند طرح «جمهوری اسلامی» توسط امام خمینی
به گزارش نویدتهران،4 فروردین ماه 1358 امام خمینی در پیامی خطاب به ملت ایران، ضمن دعوت مردم به شرکت پرشور در رفراندوم جمهوری اسلامی فرموند: «شما همه آزادانه به هر چی می‌خواهید رأی بدهید من خودم به جمهوری اسلامی رأی می‌دهم». این در حالی بود که اسفند 1357 در آستانه حرکت از تهران به قم ضمن انتشار اعلامیه‌ای تأکید داشتند: «آنچه ملت شریف ایران در سرتاسر کشور با فریاد از آن پشتیبانی نموده است همین «جمهوری اسلامی» بوده است» و از ملت نیز می‌خواهند به «جمهوری اسلامی رأی دهند» چرا که از نظر ایشان، جمهوی اسلامی تنها، مسیر انقلاب اسلامی است. ایشان با طرح «جمهوری اسلامی» انواع دیگر حکومت‌ها را به نقد می‌کشانند و بر روی جمهوری اسلامی«نه یک کلمه زیاد و نه یک کلمه کم.» تأکید داشتند.
اسفند 1357 امام خمینی در آستانه حرکت از تهران به قم ضمن انتشار اعلامیه‌ای حاوی توصیه‌‌هایی درباره انقلاب و مسائل داخلی کشور با اعلام اینکه «به زودی درباره شکل حکومت، رفراندوم خواهد شد» اعلام داشتند: «آنچه اینجانب به آن رای می‌دهم جمهوری اسلامی است … نه یک کلمه زیاد و نه یک کلمه کم.» چند روز بعد در تاریخ 4 فروردین 1358 در پیامی خطاب به ملت ایران بار دیگر تأکید می‌کنند «من خودم به جمهوری اسلامی رأی می‌دهم» و از همه مردم می‌خواهند تا در تحقق این امر اسلامی گام بردارند.
تأکید امام بر «جمهوری اسلامی»
امام خمینی پیش از پیروزی انقلاب، درباره ماهیت «جمهوری اسلامی» صحبت کرده بودند اما هم‌زمان با تشدید اظهارنظرها در مورد ماهیت حکومت جدید انقلابی از سوی برخی جریان‌های سیاسی، امام‌خمینی در بیانیه‌ای که در تاریخ 9 اسفند 1357 به هنگام ترک تهران به‌سوی قم منتشر كردند تصریح فرمودند: «آنچه اینجانب به آن رأی می‌دهم جمهوری اسلامی است و آنچه ملت شریف ایران در سرتاسر کشور با فریاد از آن پشتیبانی نموده است، همین جمهوری اسلامی بوده است، نه یک کلمه زیاد و نه یک کلمه کم. من از ملت شریف انتظار دارم که به جمهوری اسلامی رأی دهند که تنها این مسیر انقلاب اسلامی است و کسانی که مخالف هستند آزاد و مختارند که اظهار مخالفت نمایند.» ایشان در همین بیانیه به مطبوعات هم توصیه کردند تحت تأثیر راست و چپ و شرق و غرب واقع نشده و خود را در مسیر انقلاب اسلامی قرار دهند.
همچنین ایشان پس از ورود به قم، استفاده از کلمه دموکراتیک برای نظام اسلامی را تقبیح کرده، آن را «فرم غربی» نامیدند و افزودند: «ما فرم‌های غربی را نمی‌پذیریم.» البته ایشان به این اشاره داشتند که «ما تمدن غرب را قبول داریم لکن مفاسدش را نمی‌پذیریم.» در ادامه حضرت امام بیان داشتند: «آنچه ملّت ما می‌خواهد جمهوری اسلامی است، نه جمهوری، نه جمهوری دموکراتیک، نه جمهوری دموکراتیک اسلامی، جمهوری اسلامی». ایشان همچنین «جمهوری اسلامی» را تأمین‌کننده استقلال، عدالت، آزادی و رفاه دانستند.»
علاوه بر این حضرت امام در سخنان دیگری ضمن هشدار در این مورد که عمّال اجانب می‌خواهند اسلام را از این کشور حذف کنند، فرمودند: «اینها می‌خواهند يا جمهوری را در اینجا ایجاد کنند که اسلام نباشد یا جمهوری دموکراتیک را که باز اسلام در کار نباشد یا جمهوری دموکراتیک اسلامی، دموکراتیک را که باز یک رنگ غربی به آن بدهند.» ایشان در همین سخنرانی مجدداً از همه خواستند به‌جز جمهوری اسلامی به چیز دیگری رأی ندهند.
همچنین در سخنرانی 17 اسفند ماه در مدرسه حکیم نظامی قم مخالفان جمهوری اسلامی را افرادی می‌دانستند که «بویی از اسلام نبرده و با اسلام مخالفند» و معتقد بودند چنین اشخاصی با طرح جمهوری یا جمهوری دموکراتیک و حذف اسلام می‌خواهند «همان مصائب قبل را با فرم دیگر برای ما به‌بار بیاورند. اما… ما اسلامی را می‌خواهیم، ملت ما اسلام را می‌خواهد.»
امام خمینی در 18 اسفند ماه در قم ضمن ایراد سخنرانی، افرادی را که در نوشتجات خود دم از دموکراتیک می‌زنند، جاهل یا خائن توصیف کردند. از سوی دیگر خواستار تجدید نظر مطبوعات در نوشته‌هایشان شده و تصریح کردند: «اینها مگر با اسلام دشمن‌اند؟ مگر با ملت اسلام دشمن‌اند؟ که می‌خواهند منحرف کنند. من متأسفم از این اشخاص که دعوی ملیّت می‌کنند و با ملت مخالفت می‌کنند. آنها که به اسم ملیت و با اسم خلق‌دوستی، خنجر به پشت ملت می‌زنند، بیدار بشوند… ملت خون داده‌است تا جمهوری اسلامی وجود پیدا کند نه جمهوری، نه جمهوری دموکراتیک؛ یعنی جمهوری غربی، یعنی بی‌بند و باری غرب. این تقلیدها را کنار بگذارید، این غرب‌زدگی‌ها را کنار بگذارید، بگذارید ملت با این سیری که گرفته‌است، استقلال خودش را تمام کند.»
چرایی طرح «جمهوری اسلامی»
امام خمینی در دی ماه 1358 در مصاحبه‌ای با حامد الگار سیاست‌های دولت موقت در جهت دفاع از مفهوم «جمهوری دموکراتیک اسلامی» را بدین‌شکل مورد نقد قرار دادند: «تا توانستند راجع‌به جمهوری اسلامی مخالفت کردند، مثلاً (می‌گفتند) جمهوری باشد، اسلام می‌خواهیم چه کنیم [یا] جمهوری دموکراتیک باشد، اسلامش نباشد، آخرش که آن خوب خوب‌هایشان که درست و خوب صحبت می‌کند، می‌گفت: جمهوری اسلامی دموکراتیک. ملت ما این‌را قبول نکرده و گفتند آنچه ما می‌فهمیم اسلام را می‌فهمیم و جمهوری را هم می‌فهمیم (که) چیست. اما دموکراتیکی که در طول تاریخ پیراهنش را عوض کرده‌است، هر وقت به یک معنی (بوده) الان هم این دموکراتیک در غرب یک معنی دارد و در شرق یک معنی دیگر است… آن دموکراتیک را حتی پهلوی اسلام هم بگذارید، ما قبول نداریم. اینکه ما قبول نداریم، برای این (است) که این اهانت به اسلام است. شما این را پهلویش می‌گذارید معنایش این است که اسلام دموکراتیک [نیست] و حال آنکه از همه‌ی دموکراسی‌ها بالاتر است. مثل اینکه بگویید جمهوری اسلامی عدالتی، این توهین به اسلام است، برای اینکه عدالت متن اسلام است.»
به‌عبارت دیگر از نظر امام خمینی پذیرش «جمهوری دموکراتیک اسلامی» به معنای آن است که در ذات اسلام دموکراسی وجود ندارد و باید چیزی به آن اضافه شود، درحالی‌که از منظر امام‌خمینی احکام اسلام متضمّن تمامی مقولات مربوط به حقوق سیاسی و اجتماعی است و بنابراین کلمه «دموکراتیک» امری زائد است.
ایشان همچنین معتقد بودند در این پیشنهاد نوعی تقلید از غرب وجود دارد و ملت ایران برای تعیین سرنوشت خود نباید به‌دنبال چیزی باشد که غرب را خشنود می‌کند. «دنبال این نباشید که فرم غربی پیدا کنید. بیچارگی ما این است که دنبال این هستیم که فرم غربی پیدا کنیم. ما قانون غنی داریم. ما قانون الهی داریم. آنهایی که فرم غربی را بر فرم الهی ترجیح می‌دهند، اینها از اسلام اطلاع ندارند.»
تأکید بر شرکت مردم در همه پرسی
امام‌خمینی در پیامی به ملت ایران در 4 فروردین ماه 1358 خواستار شرکت پرشور مردم در رفراندوم جمهوری اسلامی شده و از زنان هم خواستند تا «با شرکت فعالانه خود، پیروزی ملت ایران را هرچه بیشتر تضمین کنند.» ایشان افزودند: «شما همه آزادانه به هر چی می‌خواهید رأی بدهید. من خودم به جمهوری اسلام رأی می‌دهم و تقاضای برادرانه از شما دارم که به من در این امر اسلامی کمک کنید.»
با تشدید توطئه‌های ضدانقلاب در برخی شهرستان‌ها در فروردین 1358 که منجر به درگیری‌های مسلحانه در شهرهایی همچون گنبد و سنندج شد، حضرت امام در تاریخ نهم فروردین ماه پیامی صادر کرده و ضمن هشدار در مورد تفرقه‌افکنی‌های ضدانقلاب اظهار داشتند: «شایع نموده‌اند که روحانیّون، برادران اهل سنت را از حقوق خود محروم می‌نمایند. من با کمال تأسف باید بگویم که این اشخاص منحرف که الهام از آمریکا می‌گیرند و به‌صورت چپ‌نما هستند، درصددند که چپاول‌گری‌های زمان رژیم سابق را با فرم دیگر در کشور عزیز ما اعاده کنند. ما… با اهل سنت… هیچ اختلافی نداریم و هیچ فرقی بین طوایف مسلمین در حقوق سیاسی و اجتماعی و غیر آن نیست.» ایشان در پایان خواستار بی‌اعتنایی به این سمپاشی‌ها و شرکت همه‌ی اقشار در رأی‌گیری و رأی‌دادن به‌نفع جمهوری اسلامی شدند.
ايشان همچنين بعدازظهر روز پنج‌شنبه نهم فروردین‌ماه عموم مردم را به شرکت در رفراندوم فراخوانده و تأکید کردند: «این رفراندوم سرنوشت ملت ما را تعیین می‌کند. این رفراندوم یا شما را به آزادی و استقلال می‌کشد و یا مثل سابق به اختناق. این رفراندوم چیزی است که همه‌ی ملت باید در آن شرکت کنند… فردا همه – شیعه و سنی و اقلیت‌های مذهبی- همه بیایند و رأی بدهند. من تقاضا دارم که رأی بدهید به جمهوری اسلامی. البته آزاد هستید به هرچه خواستید رأی بدهید و اینکه در این ورقه‌ها آری و نه است، شما می‌توانید در نه هر فرمی را که می‌خواهید در او بگنجانید. لازم نیست که همان نه باشد، شما حق دارید می‌توانید که در آن ورقه بنویسید جمهوری دموکراتیک بنویسید رژیم سلطنتی… به همین نکته هم توجه کنید که «نه» معنایش رژیم سلطنتی نیست، نه معنایش این است که جمهوری اسلامی را نمی‌خواهید.»
رای قاطع مردم به «جمهوری اسلامی»
برگزاری رفراندوم جمهوری اسلامی در 10 فروردین 1358 در شرایطی آغاز شد که حضرت امام یک‌روز قبل از آن در جریان سخنرانی برای مردم قم و همچنين سخنرانی‌های جداگانه‌ای در جمع پلیس و افسران نیروی زمینی از مردم خواسته بودند به جمهوری اسلامی رأی بدهند و دوستان و اطرافیان خود را نیز به این‌کار سفارش کنند.
معظمٌ‌له در ساعات اولیه رأی‌گیری در خیابان چهارمردان قم، که در جریان مبارزات انقلابی بیشترین شهید را تقدیم کرده‌بود، حاضر شده و رأی خود را به صندوق انداختند.
حضور میلیونی اقشار مختلف مردم و رأی آنان به جمهوری اسلامی، یکی از مهم‌ترین و ماندگارترین قاب‌های تاریخ در این روز است که در نهایت با آرای بیش از 98 درصدی مردم به جمهوری اسلامی به ثبت رسید.
مهدی بازرگان نخست‌وزیر دولت موقت بعدها در پاسخ به کسانی که تلاش داشتند صحت این انتخابات را زیر سؤال ببرند، گفت: «این انتخابات 100 درصد آزاد و داوطلبانه صورت گرفت و دولت موقت و شخصيت‌ها و جمعیت‌های مؤثر کسی را تهدید نکردند. امام هم نه تکلیف شرعی وضع کردند و نه فتوایی دادند، بلکه مردم با پای خودشان به حوزه‌ها رفتند و به‌دست خودشان رأی مثبت به صندوق‌ها ریختند.»
حضرت امام(ره) هم با قطعی‌شدن رأی اکثریت ملت ایران به جمهوری اسلامی با صدور پیامی در 12 فروردین این موفقیت را به ملت ایران تبریک گفته و این‌روز مبارک را روز امامت امت و روز فتح و ظفر ملت دانستند. «ایشان این رفراندوم را در تاریخ ایران بی‌سابقه و نشان‌دهنده رشد سیاسی و اجتماعی مردم و همبستگی بی‌مانند آنان دانستند. در بخشی از پیام معظمٌ‌له تصریح شده‌بود: «ملت ما باید این‌روز را عید بگیرند و زنده نگهدارند… از ملت انتظار دارم که با تمام قوا از اسلام و جمهوری اسلامی پاسداری کنند. من از دولت‌ها می‌خواهم که بدون وحشت از غرب و شرق، با استقلال فکر و اراده باقیمانده‌ی رژیم طاغوتی را… پاک‌سازی کنند و وزارتخانه‌ها و ادارات که با فرم غربی و غربزدگی به‌پا شده‌است به شکل اسلامی متحول کنند.»
حضرت امام خمینی(س) در ساعات اولیه رأی‌گیری در محله چهارمردان قم رأی خود را به صندوق انداختند
رأی گیری درباره نظام جمهوری اسلامی از روز جمعه 10 فروردین 1358 در سراسر ایران آغاز شد و به مدت دو روز ادامه یافت. در این رأی گیری 2 /98% رأی دهندگان به استقرار نظام جمهوری اسلامی رأی مثبت دادند. حضرت امام خمینی طی پیامی مکتوب به ملت ایران، ضمن اشاره به ویژگی های آرمانی نظام جمهوری اسلامی از حضور گسترده مردم در رفراندوم تشکر کردند.
در اندیشه و عمل سیاسی امام خمینی(س) نقش مردم در حکومت از چنان اهمیت و موضوعیتی برخوردار است که همه امور آن از تشکیل نظام و ارکان آن تا ابقا و اصلاح، همگی متکی بر آرای عمومی است و در واقعاً میزان رأی مردم است. بر همین اساس اولین اقدام اساسی برای استقرار نظام جمهوری اسلامی برگزاری رفراندوم تعیین نظام در 10 فروردین 1358 در کمتر از دو ماه از پیروزی انقلاب اسلامی بود. حضرت امام خمینی(س) در ساعات اولیه رأی‌گیری در محله چهارمردان قم رأی خود را به صندوق انداختند و طی سخنانی در جمع مردم ضمن تشویق به شرکت در انتخابات بر آزادی در رأی تأکید ورزیدند:
«امروز رفتم در محلى که شهداى قم جان خود را براى اسلام و جمهورى اسلام از دست دادند. براى اینکه آنها را شاد و ملت اسلام را دلگرم کنم، به جمهورى اسلامى رأى دادم. من امیدوارم که همه ملت اسلام و همه ملت ایران موفق باشند و ملت ما رأى به جمهورى اسلامى بدهند. جمهورى اسلامى براى ما سرنوشت آزاد، و خوشبختى و استقلال هدیه مى آورد؛ و دشمنان اسلام مى خواهند اخلال در امر کنند و ملت ما باید پافشارى کند و رأى خودشان را به جمهورى اسلامى بدهند.»(صحیفه امام، ج6، ص450)
* اعلام روز جمهوری اسلامی توسط امام‌خمینی
رأی‌گیری درباره نظام جمهوری اسلامی از روز جمعه 10 فروردین 1358 در سراسر ایران آغاز شد و به مدت دو روز ادامه یافت. در این رأی‌گیری که یکی از آزادترین انتخابات تاریخ ایران بود، 2 /98% رأی‌دهندگان به استقرار نظام جمهوری اسلامی رأی مثبت دادند و حضرت امام خمینی(س) طی پیامی مکتوب به ملت ایران، ضمن اشاره به ویژگی های آرمانی نظام جمهوری اسلامی از حضور گسترده مردم در رفراندوم تشکر کرده و روز جمهوری اسلامی ایران را اعلام و به مردم تبریک گفتند.
«من در این روز مبارک، روز امامت امت و روز فتح و ظفر ملت، جمهورى اسلامى ایران را اعلام مى کنم . . . صبحگاه 12 فروردین ـ که روز نخستین حکومت الله است ـ از بزرگترین اعیاد مذهبى و ملى ماست. ملت ما باید این روز را عید بگیرند و زنده نگه دارند.» (صحیفه امام، ج6، ص 452 ـ 454)
منبع:
پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی
روزنگار زندگی و تاریخ سیاسی اجتماعی امام خمینی، ص 19 و 20